20 yıllık AKD ile ilişkili proje, makale gibi bilimsel çalışmalarımız, “Asit Kaya Drenajı Tanımlama/Önlem, Test ve Karar Destek Yazılımı Geliştirilmesi” DEPARK Ar-Ge Projesi, günümüze kadar geliştirlen ölçüm, analiz ve testlerin tepkime mekanizmalarını model destekli anlamadan, sahada oluşması muhtemel süreç ve tepkimelerin jeokimyasal modeller desteğinde anlaşılması, teknik ve ekonomik olarak etkin sürdürülebilir önlem tasarımlarının oluşturulmasına kadar elde ettiğimiz uzmanlık ve tecrübeyi EARGE kurumsal kimliğine aktarma ve madencilik sektörünün hizmetine sunma yolunda emin adımlarla ilerliyoruz.
Doğal ve işletme kaynaklı saha özelliklerine bağlı olarak olası AKD oluşum ve oluşumu engelleyen süreçlerin verilerle belirlenmesi ve önlemler için gerekli tasarımların yapılandırılması teknik ve ekonomik olarak sürdürülebilir bir yapı oluşturulmasında işletme için anahtar bir gerekliliktir. Ancak, doğası gereği çok karmaşık fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin kontrolü altında bulunabilen bu tür tasarımlarda genel yapılandırmada karmaşıklığı aşmak ve karar desteği sağlamak, gerektirdiği veri miktarı ve kapsamı açısından ciddi teknik ve ekonomik zorluklar içermektedir. Saha ve işletme özellikleri genel kapsamı daraltırken saha özelindeki teknik ve ekonomik sürdürülebilir yapının oluşturulmasına katkı sağlar. Hangi karakterizasyon prosedürlerinin uygun olduğu, hangi statik ve kinetik testlerin yapılacağı, hangi tip jeokimyasal modellerle destekleneceği, saha ve işletme şartlarına göre değişim gösterdiğinden önlem yapılarıda genel bir bakış açısında kalacak, sahanın avantaj ve dezavantajlarından uzak genel bir yapılandırmanın projenin teknik ve ekonomik sürüdürülebilirliğine ciddi olumsuz etkileri olacaktır. Global ölçekte giderek artan atık barajı (Atık Depolama Tesisi) başarısızlık ve kazaları, hatalı tahmin ve önlem yapısı tasarımına iyi bir örnektir. Özellikle yasal zeminde tanımlanan prosedür gereklilikleri, saha özelinde işletmecinin aldığı sorumluluğun teknik ve ekonomik boyutunu anlayabilmesini amaçlamaktadır.
AKD, sahadaki işletme ünitelerinde oluşan asit potansiyelinin nötralizasyon potansiyelini aşması durumunda gerçekleşebilen bir durumdur. Ancak, temel seviyede süreç mekanizması üzerinde sülfür ve nötralizasyon mineralleri, su ve oksijen etkin olmakla birlikte bu mekanizmayı kontrol eden saha özelinde değişebilen çok sayıda bileşen bulunmaktadır. Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) çalışmaları içinde yer bulan tahmin ve önlem alma yapıları son 50 yılda tecrübelerle şekillenen ve çok hızlı gelişen bir yapıdadır. Tahminin doğruluğu, kullanılan analitik prosedürlerin anlaşılmasından, sahadaki işletimle ilişkili fiziksel ve jeokimyasal koşulların değişimi ve tahmin programının sahaya uyumlandırmasına kadar karmaşıklığı eşik seviyede aşabilmeye bağlıdır. Drenaj kalitesi, genellikle mineral, su ve atmosfer etkileşimi altında denge tepkimeleri ve tepkime oran sabitleri (kinetik) tarafından yönetilir. Denge koşullarının benzetimi kinetik kontrollere göre çok daha basittir. Ancak drenaj kimyası üzerinde denge (örneğin asit ortamda hızlı kalsit çözünmesi) yanında kinetik (pirit oksidasyonu) şartların yönetimi de önemli etkiye sahip olduğundan birlikte değerlendirme gerektirir. Statik testler bir bakıma anlık hızlı tepkime sonucu oluşan denge şartlarını anlamaya yönelik olarak çalıştırılır. Kinetik testler ise denge tepkimelerinin belirli zaman aralıklarındaki oran sabitlerini anlamaya yöneliktir. Ayrıca tepkimeler üzerinde sahaya özel fiziksel, kimyasal, biyolojik, iklim ve suya maruz kalma gibi etkilerinde önemli drenaj kimyası farklılıklarına neden olduğu unutulmamalıdır. Jeokimyasal modeller hem denge hem de kinetik etkileri tanımlamaya yönelik anlayışımızı geliştiren en önemli araçlardan birisidir.
AKD ilk aşamada risk varlığını ortaya koyma amaçlı başlarken, ilerleyen aşamalarda belirli bir sonucun meydana gelme olasılığını test ve tahmin aşamasında inceler ve ileriye dönük işletme özelindeki önlem yapılandırmalarının tasarımını sağlar. Tahmin yaklaşımında saha özelinde atıkların jeolojik, kimyasal ve mineralojik karakterizasyonu, laboratuvar ve saha testleri ve jeokimyasal modeller kullanılmaktadır.
Cevher atıkları, atık kaya, açık ocak ve kapalı ocak yapılanmasının çevresel karakterizasyonuna göre, tahmin, uygun maliyetli iyileştirme, hafifletme ve önlem sağlayabilecek şartlarda ıslah; mühendislik tasarım programını uygulamayı, sahayı, çevresel şartları ve işletme özelliklerini iyi tanımayı, uygun numune toplama ve hazırlama prosedürlerinin seçilmesi ve uygulanması gibi temel basamak işlemlerinden önemli ölçüde etkilenmektedir. Seçilen numuneler üzerinde yapılan testler numune değişimi olmadan veya temsil edilen kütleyi yeterli örnek sayısında karakterize edebilmeli ve belirli bir homojenlik sağlandıktan sonra gerçekleştirilmelidir. Statik ve kinetik test tutarsızlıkları arasında toplam sülfür değeri belirlenen numune veya numune karışımları ile yapılan kinetik testlerde girdiden daha yüksek oranda toplam sülfür harcanması (kümülatif sülfat-sülfürü üretimi) sonucunu çıkardığında ciddi bir tutarsızlıkla karşılaşılmaktadır. Ayrıca paste pH-NPR ilişkisi tutarsızlıkları, hatalı veya eksik test yöntemleri kombinasyonu seçimi, hatalı veya eksik test prosedürlerinin uygulanması, temsil yeterliliği bulunmayan birbirinden bağımsız örneklerle çalışma, uzman değerlendirmesinden uzak hatalı sonuçlara varılması gibi etkenler belirsizlik ve riskleri arttırmaktadır.
Tahmin programının nihai amacı saha ve işletmeye özel veri desteğinde, saha özelinde olası drenaj kalitesini belirlemek, olası teknik önlemleri sahaya özel şartlarda en ekonomik yapıda tasarlamak ve projeye riski azaltan önemli teknik karar desteği sağlamaktır. Ancak tahmin programı saha ve işletme özelliklerine göre değişim gösteren farklı karmaşıklık seviyelerine sahiptir. Drenaj kimyası üzerinde etkiye sahip olabilecek araştırma kapsamı jeolojik birimler, depolama yada kazı alanları, işletme ünitesi yada atık türleri, madencilik aşamalarından yada belirli bir ek işletme yapısından yada kapasite artışından birisi gibi tekil yada birleşik bir yapıda olabilir. Bu durumda amaçlar doğrultusunda farklılaşan bir tahmin programı ortaya çıkacaktır. Ayrıca işletme yönteminin, madenin yada sahada bulunan atıkların özelliklerine göre de amaç ve tahmin programının değişebileceği unutulmamalıdır. Ayrıca tahmin programı içinde nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) yapının sınıflanması, etki ve ilişkisinin tanımlanması da gereklidir. Nitel tahminler maden işletimi kaynaklı asit drenajı ve metal salınımı olup olmayacağından, olacaksa muhtemel drenaj kimyasını statik ve kinetik şartlarda verilerle onaylamayı kapsar. Nicel analizde ise tüm belirsizliklere rağmen, nitel analizinde desteğinde bir dizi gerçekçi varsayımlarla geliştirilen tahminler doğrultusunda tanımlanan anlayış ve yönetim araçları desteklenmektedir.
Alttaki dosyada saha çalışmalarında dikkate alınması gereken özet bilgiler ve kısa Ar-Ge proje ürün tanıtım içeriği yer almaktadır.
AKD-KONTROL-LISTESI-TANITIM.v1